Već smo pisali o jednoj kući Krsmanovića, onoj u Brčkom. Ipak, mnogi ne znaju da se u samom srcu Beograda, na adresi Terazije 34 nalazi još jedna kuća istog imena. Ovo je priča o njoj, o jednom Brčaku koji će ugostiti Kralja i stvaranju države Južnih Slovena.
Terazije su samo srce Beograda. Kuća sa rednim brojem 34 naizgled ni po čemu se ne razlikuje od ostalih objekata u okolini. Ipak, nije tako. Hiljade ljudi dnevno prođe pored ove zgrade, ali većina njih ne zna ni djelić burne istorije ovog zdanja.
Zgradu na Terazijama, Beograđani danas znaju pod raznim imenima – Krsmanovića kuća, Zgrada Protokola, Kuća kulture… Ipak, oni koji se prolazeći pored nje zaustave i pročitaju tablu osim imena, o njenoj istoriji saznaće još nešto – 1. decembra 1918. godine u njoj je proglašeno ujedinjenje Srba, Hrvata i Slovenaca, i stvorena država koja će godinama kasnije nositi ime Jugoslavija.
Ova kuća sagrađena je 1885. godine kao dom za beogradskog trgovca Jocu M. Markovića. Tri godine kasnije, raskošna vila je putem javne licitacije došla u posjed poznatog trgovca, izvoznika šljiva i soli Alekse Krsmanovića.
Aleksa je bio potomak iste one porodice Krsmanović o kojoj smo već pisali, a koja je toliko zadužila Brčko. Rođen je u Tuzli, a osnovnu školu učio je u Brčkom i Vinkovcima. Kada su se Krsmanovići preselili u Beograd, Aleksa je počeo da vodi porodične poslove u tom gradu, baveći se najviše prodajom šljive, koju je izvozio na Zapad, a preko Trsta čak i u Ameriku. Pored šljive, kupovao je i kože sitne stoke i krzno razne divljači i izvozio ih u Lajpcig, bavio se i izvozom žita, ali i soli.
Od osnivanja Beogradske trgovačke banke 1894. godine, Aleksa je bio veliki akcionar i predsjednik ove banke, te je ne neki način bio zastupljen u skoro svim velikim poslovima u Srbiji tog doba.
Aleksa je oženio Milku Petrović, ali sa njom nije imao nasljednika, pa je testamentom svu svoju imovinu ostavio državi u naslijeđe. Kao i svi Krsmanovići, bio je veliki zadužbinar. Umro je u Beču, 7. aprila 1914. godine.
Nakon Prvog svjetskog rata svi dvorovi u Beogradu bili su porušeni ili oštećeni, pa je baš ova kuća Krsmanovića, na Terazijama 34, dobila svog najpoznatijeg stanara – u njoj je sve do 1922. godine živio regent Aleksandar I Karađorđević.
Kuća je tako postala zvanična kraljevska rezidencija, a princ koji je u tom trenutku zamjenjivao oboljelog kralja Petra I u njoj je pročitao proglas o ujedinjenju Srba, Hrvata i Slovenaca u zajedničku državu.
Jednom kada su prestonički dvorovi popravljeni i izgrađeni, a regent se iselio, Krsmanovićeva kuća za dugi niz godina mijenjala je namjene – bila je restoran “Kleridž”, pa Autoklub, u suterenu se nalazio bioskop “Adrija”, a od 1934. godine pa sve do Drugog svjetskog rata tu je bio smešten i Savez sokola Kraljevine Jugoslavije – organizacije koja je brinula o moralnom i fizičkom vaspitanju građana kraljevine Jugoslavije.
Za vrijeme okupacije zdanje postaje luksuzna kantina osoblja njemačke Uprave Beograda, a posle rata biva nacionalizovano.
Nakon toga, Krsmanovićeva kuća dobija namjenu po kojoj je najveći broj starijih Beograđana i danas pamti – u naredne tri decenije, ovdje je bio smješten Protokol Državnog sekretarijata za inostrane poslove Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije i Diplomatski klub, pa se i ustalio naziv “Zgrada Protokola”, aktuelan i danas.
Godine 1979. Protokol je iseljen sa ovog mjesta, a zdanje je 1987. rekonstruisano i namjenjeno Klubu privrednika i banci. U godinama koje su uslijedile ovdje je bilo i sjedište nekih stranih kompanija, da bi danas kuća sa zvučnom adresom – Terazije 34 bila prostor Fakulteta za medije i komunikacije rezervisan za izložbe, pjesničke večeri i ostale programe kulture. Odatle i današnje ime – “Kuća kulture”.
1964. godine ova zgrada je upisana u Registar spomenika kulture i pod zaštitom je države Srbije.
Sledeći put kada budete u posjeti Beogradu, i kada vas put nanese na Terazije, zastanite barem na trenutak ispred ove kuće. Neka vas podsjeti na vrijeme kada je zadužbinarstvo bilo živo, a najvećom čašću smatralo se pokloniti nešto državi, a ne uzimati od nje. I sjetite se da je jedan naš sugrađanin, jedan Brčak, “dao krov nad glavom” jednom Kralju.
(nula49.com)
