„Dečak je u obrazovnoj ustanovi, navodi tužilaštvo, ispalio ukupno 45 projektila. Ušavši u prizemlje škole, najpre je pucao u radnika obezbeđenja, a zatim u dve učenice koje su sedele za stolom za dežurstvo…“ – citat iz istrage svirepog ubistva devetoro vršnjaka, pripadnika obezbeđenja škole i ranjavanja šest osoba koje je počinio 13- godišnji Kosta K. 03.052023. godine u OŠ „Vladislav Ribnikar” u Beogradu.
Kao prosvjetni radnik koji ima preko 20 godina radnog staža i roditelj dvoje maloljetne djece od kojih jedno ide u školu, ostao sam zapanjen i užasnut viješću. To me podsjetilo da sam dvije godine ranije, na Nastavničkom vijeću škole u kojoj radim, upozorio na rizike kojem su izloženi dežurni učenici i ukazao na činjenicu da, tada, kao ni sada, Zakon o osnovnom obrazovanju i ostali akti koji se tiču nastavnog procesa u Republici Srpskoj, ne prepoznaju dežuranje učenika kao dio nastavnog procesa. Shodno tome, kao profesor razredne nastave i nastavnik demokratije i ljudskih prava, izborio sam se da u mojoj školi barem učenici do 5. razreda više ne dežuraju, što je do tada bila praksa.
Kada je u pitanju Brčko distrikt BiH, sve osnovne škole, koliko mi je poznato, imaju dežurne učenike koji obavljaju posao školskog portira i potrčaka uprave škole, nastavnika i stručnih saradnika, pri čemu gube časove redovne nastave. Zakon o obrazovanju u osnovnim i srednjim školama BD ne prepoznaje dežurstvo učenika kao dio nastave, a isto se i kosi sa osnovnim principima nastavnog procesa i postulatima koji su ugrađeni u temelje školskog sistema. Na prvom mjestu su PRAVA i OBAVEZE učenika koji pohađaju nastavni proces. Obaveza koju škola nameće učeniku da dežura se direktno kosi sa obavezom učenika da nesmetano pohađa nastavni proces. Dežurstvo učenika se ne može podvesti pod nastavni proces koji je definisan članom 40 (Trajanje nastave) zakona i učenik koji dežura neopravdano gubi časove nastave. Osnovni dokument na osnovu kojeg se planira nastavni proces je Nastavni plan i program. U tom dokumentu, takođe, nema riječi o dežurstvu učenika. Pored neopravdanog gubitka časova nastave, učeniku je tokom dežurstva direktno ugrožena bezbjednost, a neposredan dokaz za tu tvrdnju je smrt dežurnih učenika koje je iz pištolja upucao učenik Kosta Kecmanović u OŠ „Vladislav Ribnikar” u Beogradu. Dežurni učenici su prvi na udaru manijaka ili psihopate koji im može nanijeti fizičke ili psihičke traume. To je nedopustiv rizik za osnovnu, ali i srednju školu. Dežurstvo učenika nije definisano niti jednim pravilnikom i nižim podzakonskim aktom od strane Odjeljenja za obrazovanje koji bi dodatno odredio prava, obaveze i odgovornosti dežurnih učenika i svodi se na improvizaciju koju škole same definišu kroz Pravila škole i Kućni red.
Opravdanja za uspostavu dežurstva su, najčešće, vaspitne prirode. Pobornici dežurstva smatraju da dežuranje čini učenike odgovornim, razvija komunikacijske vještine i djeluje pozitivno na emocije učenika. Učenicima se daje uloga koju do tada nisu imali i na taj način stiču samopouzdanje. Ove tvrdnje nisu naučno dokazane i kao takve nemaju upotrebnu vrijednost u sistemu osnovnog i srednjeg obrazovanja. Da sumiram: Dežurni učenici imaju ulogu portira koji treba da bilježi ko ulazi ili
izlazi iz škole, objašnjava gostima gdje se nalazi koja prostorija i, po potrebi, izvršava naredbe uprave škole, nastavnika i ostalih zaposlenih u školi. Nije jasno ni ko pravda izostanak tih učenika sa časova neposredne nastave jer oni fizički ne prisustvuju istima.
Dežurni učenici su prvi na udaru psihopate ili manijaka koji im može ugroziti bezbjednost. Ukoliko se neko od roditelja ne slaže sa ovom konstatacijom, neka pita za mišljenje roditelje ubijenih djevojčica koje su taj dan bile dežurne učenice. Opravdanje za dežuranje učenika je laički definisano i nema naučnu pedagošku vrijednost. Dežurstvo učenika je relikt prošlosti koji treba zabraniti u Brčko distriktu i, kao u ostale institucije, javna preduzeća i pravna lica čiji je osnivač Brčko distrikt BiH, zaposliti portire koji će imati široke nadležnosti obezbjeđivanja reda i discipline u školi. U narednim danima ću uputiti prijavu prosvjetnoj inspekciji i obavještavati javnost o postupanju prosvjetnog inspektora kada je u pitanju ova tema.
Neka ovaj članak bude javno upozorenje donosiocima odluka u Odjeljenju za obrazovanje Brčko distrikta BiH da će biti isključivo njihova odgovornost i krivica ukoliko se bilo šta desi učenicima koji dežuraju u osnovnim i srednjim školama u Brčkom. I usput da obavijestim javnost da su moje dijete i ostala djeca iz njenog odjeljenja, koja imaju pravo na besplatne udžbenike, nakon 35 dana od početka školske godine dobila udžbenik iz Matematike i radni list iz Moje okoline; roditelji su se organizovali, naručili knjige u jednoj lokalnoj knjižari, platili i dobili ih nakon tri dana. Prije toga, kao i godinu ranije, činili smo krivično djelo kopiranja radnog lista iz predmeta Engleski jezik jer isti nije dobijen uz knjigu, niti ne može nabaviti u BiH. Ima li i u ovom slučaju razlog da se piše prijava inspekciji? Nastavnici engleskog jezike, razmislite dobro prije nego što sljedeće godine budete birali literaturu, ovaj savjet je cvijet dobre namjere iz kojeg može da rodi plod ljute paprike…
Božidar Jović, prosvjetni radnik i roditelj
